Testament

Pozostawienie po sobie nierozwiązanych kwestii dotyczących rozdziału posiadanego za życia majątku może prowadzić do licznych sporów i komplikacji prawnych. Proszę mi wierzyć, jako adwokat często miałam do czynienia z kłótniami o spadek pomiędzy rodzeństwem, czy dalszymi krewnymi. Wszystkim tego rodzaju komplikacjom można zapobiec, pozostawiając po sobie ostatnią wolę, z której w sposób jasny i klarowny dowiemy się, jak swój majątek podzielić chciał spadkodawca. Dlatego tak ważne jest, aby testament pozostawiony po zmarłym był prawidłowo sporządzony, nie posiadał żadnych niedomówień czy luk, które mogłyby zostać następnie wykorzystane do jego obalenia. Prawo polskie dopuszcza wiele rodzajów i form testamentów, takich jak testamenty ustne, własnoręcznie spisane, tzw. testamenty podróżne czy też wojskowe. Przy czym najbezpieczniejszym z nich jest bez wątpienia testament notarialny, chociażby dlatego, że wszystkie wcześniej wspomniane rodzaje testamentów są traktowane jako dokumenty prywatne, zaś ostatnia wola sporządzona w formie aktu notarialnego stanowi dokument o mocy urzędowej.

Tylko testament notarialny, sporządzony przez profesjonalnego prawnika, jakim z całą pewnością jestem, daje gwarancję prawidłowego spisania ostatniej woli spadkodawcy. Przepisy odnoszące się do testamentu notarialnego zostały uregulowane w ustawie Kodeks cywilny (dalej jako KC). Bezpośrednio zaś do możliwości sporządzenia tego rodzaju dokumentu odnosi się art. 950 KC. Jak zostało wskazane na wstępie, testament notarialny jako jedyny traktowany jest jak dokument urzędowy, co w razie sporu sądowego stawia go w hierarchii dowodów wyżej od innych rodzajów dokumentów mających potwierdzać ostatnią wolę spadkodawcy. Mimo że taki rodzaj sporządzenia aktu jest trudniejszy, aniżeli własnoręczne spisanie ostatniej woli, oraz wiąże się z koniecznością poniesienia kosztów notarialnych, wydaje się, że jako jedyna forma gwarantuje względny spokój o stan majątkowy spadkodawcy. Czytanie testamentu na głos przez notariusza umożliwi spadkodawcy zastanowienie się, czy jego ostatnia wola zawiera wszelkie niezbędne rozrządzenia testamentowe.

By sporządzić testament w formie notarialnej wystarczy świadome i jednoznaczne wyrażenie woli co do rozporządzenia swoim majątkiem na wypadek własnej śmierci, natomiast resztą spraw formalnych zajmę się już osobiście. Jedna sugestia, należy być uczciwym z samym sobą i dobrze przemyśleć, kto powinien po nas dziedziczyć. Powstanie testamentu to proces złożony, ale o kluczowym znaczeniu na przyszłość.

Testament notarialny, w porównaniu z testamentem własnoręcznym, bezspornie zwiększa pewność spadkodawcy, że jego testament jest ważny i wywrze zamierzony przez niego efekt odnośnie do dokonanych w nim rozrządzeń. W związku z powyższym można uznać, że omawiany dokument sporządzony przez notariusza przewyższa swoją mocą prawną inne rodzaje testamentów.

Wśród rodzajów dokumentów utrwalających ostatnią wolę osób zmarłych przeważa testament sporządzony własnoręcznie, przy czym testament notarialny zyskuje w ostatnich latach coraz większą popularność. Przyrost zainteresowania dokumentami sporządzanymi przez notariusza należy upatrywać w zauważalnym wzroście spraw spadkowych mających swój finał na salach sądowych oraz poszerzaniu się świadomości prawnej polskiego społeczeństwa. Wśród zalet testamentu notarialnego niewątpliwie należy wymienić to, iż omawiana forma jest w stanie szczegółowo przekazać ostatnią wolę zmarłego. Wpływa na to fakt, że już przy samym formułowaniu rozporządzeń majątku, spadkodawca korzysta z pomocy profesjonalnego prawnika. Dzięki temu zapisy testamentu są jednoznaczne, zrozumiałe i bardzo trudne do podważenia. Co więcej, notariusz ma obowiązek zadbać o to, aby sam dokument nie posiadał jakichkolwiek wad formalnych czy omyłek pisarskich. Dodatkowo można przy tym zwrócić uwagę, iż notariusz jest zobowiązany do odmówienia sporządzenia testamentu, jeżeli dojdzie on do przekonania, że spadkodawca może nie być w stanie samodzielnie i w pełni świadomie rozporządzać swoim majątkiem, dzięki czemu utrudnione zostaną próby podważania testamentu z uwagi na brak zdolności testowania spadkodawcy. Kolejnym argumentem jest to, że obowiązkiem notariusza jest przechowanie oryginału testamentu do chwili jego otwarcia (śmierci spadkodawcy). Gwarantuje to, że po śmierci testatora akt zawierający jego ostatnią wolę nie zostanie spreparowany czy też zniszczony przez osobę, która może uważać rozporządzenie zmarłego za niesprawiedliwe.

W związku z tym, że testament notarialny sporządzany jest przez osobę trzecią (notariusza), jest on dostępny dla szerszej grupy testatorów. Omawiany testament mogą bez przeszkód sporządzić osoby niemówiące, niesłyszące oraz osoby niepiśmienne. W przypadku osób niepotrafiących pisać, zamiast podpisu składają oni tuszowy odcisk palca, obok którego notariusz zapisuje ich imię i nazwisko.

Niewątpliwie ogromnym walorem tego rodzaju aktu jest jego moc dowodowa, jaką posiada on w postępowaniu dowodowym prowadzonym przez sąd. Akt sporządzony przez notariusza ma moc dokumentu urzędowego. Dla porównania testament spisany własnoręcznie czy sporządzony ustnie jest dokumentem prywatnym – KC przypisuje im o wiele mniejszą moc dowodową, aniżeli w przypadku dokumentu urzędowego.

Znacznym ułatwieniem jest także fakt, że jedynie w testamencie notarialnym można ustanowić zapisy windykacyjne. Zapis windykacyjny to postanowienia testatora, na podstawie którego konkretnie wskazana w testamencie osoba, która nie musi, ale może być spadkobiercą, nabywa z chwilą otwarcia spadku konkretny przedmiot należący do spadkodawcy. Zapis windykacyjny dotyczy zawsze jednego, konkretnego prawa lub rzeczy. Jeśli zatem spadkodawca zapisze jednej osobie kilka przedmiotów, należy odczytywać to jako kilka samodzielnych zapisów windykacyjnych na rzecz tej samej osoby.

Treść art. 950 Kodeksu cywilnego wskazuje wyłącznie, że „testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego”. By bardziej szczegółowo odnieść się do istotnych elementów testamentu notarialnego, należy sięgnąć do ustawy Prawo o notariacie.

Przepis art. 80 Prawa o notariacie wskazuje, że testament notarialny musi być sporządzony w sposób zrozumiały i przejrzysty, zaś przy jego sporządzaniu notariusz jest zobowiązany do udzielenia spadkodawcy niezbędnych wyjaśnień dotyczących natury testamentu oraz skutków dokonywanych przez niego rozrządzeń. Co więcej, zgodnie z art. 85 Prawa o notariacie notariusz musi wylegitymować testatora oraz określić, czy ma on zdolność do czynności prawnych. Jeżeli poweźmie wątpliwość, czy spadkodawca posiada zdolność testowania, wówczas nie wolno mu sporządzić testamentu. Kolejno art. 88 Prawa o notariacie zobowiązuje spadkodawcę do złożenia osobistego podpisu pod testamentem w obecności notariusza. Dodatkowo wskazać trzeba, że arkusze, na których sporządzony jest akt, powinny być ponumerowane, parafowane i połączone ze sobą. Po sporządzeniu aktu, a przed jego podpisaniem, notariusz ma obowiązek odczytać akt testatorowi i przekonać się, że ten dobrze rozumie treść aktu oraz że akt rzeczywiście wyraża jego wolę.

Co do zasady, podobnie jak inne czynności notarialne, testament notarialny powinien być sporządzony w kancelarii notarialnej. Jednakże, jeżeli wymagają tego uzasadnione okoliczności (np. kalectwo spadkodawcy czy jego pobyt w szpitalu), testament ten można sporządzić poza kancelarią.

Warto również pamiętać o istnieniu Notarialnego Rejestru Testamentów. Wpis testamentu do rejestru jest nieodpłatny i nieobowiązkowy, ale bardzo przydatny. Dokument wprowadzony do rejestru zostaje zabezpieczony, a do jego wglądu za życia spadkodawcy nie może zostać upoważniony nikt poza nim samym. Z kolei po śmierci testatora spadkobiercy za pomocą rejestru mogą dowiedzieć się, do którego notariusza mają zgłosić się po testament. Każdy, kto okaże w dowolnej kancelarii notarialnej odpis aktu zgonu, uzyska informację o sporządzonych i zarejestrowanych testamentach określonego spadkodawcy lub o ich braku. Jest to rozwiązanie bardzo pomocne z tego względu, że często spadkodawca nie informuje przyszłych spadkobierców o sporządzonym testamencie, zaś sam notariusz niejednokrotnie nie ma realnych możliwości dowiedzenia się o śmierci testatora, a tym samym zawiadomienia spadkodawców o otwarciu spadku.

Podsumowując, zachęcam do pomyślenia o rozporządzeniu swoim majątkiem na wypadek śmierci zawczasu i sporządzeniu testamentu. Testament notarialny jest najlepszym gwarantem tego, że po śmierci testatora jego ostatnia wola zostanie wykonana w sposób prawidłowy, zgodnie z intencją spadkodawcy.