Akt poświadczenia dziedziczenia
Na wstępie należy zaznaczyć, że do dziedziczenia nie jest potrzebne uzyskanie notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia czy postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku. Dochodzi do niego bowiem z mocy prawa w dacie otwarcia spadku. Następuje ono z chwilą śmierci spadkodawcy. Dziedziczenie następuje zatem niezależnie od tego, czy sporządzono w tym przedmiocie jakikolwiek dokumenty, czy uzyskano stosowne orzeczenie sądu. Jednakże ze względów praktycznych celowe jest, aby spadkobierca legitymował się wobec osób trzecich stosownym dokumentem potwierdzającym jego następstwo prawne po spadkodawcy.
Notarialny akt poświadczenia dziedziczenia, co często nie jest wiadome, wywołuje dokładnie takie same skutki jak prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
Postępowanie przed notariuszem składa się z dwóch zasadniczych etapów:
- spisania protokołu dziedziczenia;
- sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia.
Protokół dziedziczenia niemal zawsze poprzedzać będzie sporządzenie aktu poświadczenia dziedziczenia. Jedynie, gdy mamy do czynienia ze stwierdzeniem nabycia spadku na podstawie testamentu, który nie został wcześniej otwarty i ogłoszony, to konieczne jest dokonanie tych czynności jeszcze przed przystąpieniem do spisania protokołu dziedziczenia. Sporządzany on jest z udziałem wszystkich osób zainteresowanych, to jest osób mogących wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, jak również tych osób, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne.
Odrzucenie spadku lub zapisu windykacyjnego oraz uznanie za niegodnego powoduje utratę statusu osoby zainteresowanej, a zatem uczestniczącej w czynności poświadczenia dziedziczenia.
Protokół dziedziczenia zawiera dane umożliwiające ustalenie porządku dziedziczenia po spadkodawcy. Przed jego sporządzeniem notariusz poucza wszystkich uczestników czynności o odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywych oświadczeń. W protokole dziedziczenia zamieszcza się w szczególności:
- zgodne żądanie poświadczenia dziedziczenia złożone przez osoby zainteresowane (spadkobierców i zapisobiorców);
- oświadczenia o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi;
- oświadczenia o znanych testamentach spadkodawcy lub braku takich testamentów;
- oświadczenia, że w odniesieniu do spadku nie zostało uprzednio wydane postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku i nie toczy się postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku ani nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia;
- oświadczenia, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne;
- oświadczenia o obywatelstwie i miejscu zwykłego pobytu spadkodawcy w chwili śmierci;
- oświadczenia, czy były składane oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, lub zapisu windykacyjnego, czy zostało wydane orzeczenie dotyczące niegodności spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, oraz czy były zawierane umowy z przyszłym spadkodawcą w przedmiocie zrzeczenia się dziedziczenia po nim.
Ponadto do protokołu dziedziczenia notariusz załącza: odpis aktu zgonu spadkodawcy; odpisy aktów stanu cywilnego osób powołanych do spadku z ustawy- które to dokumenty należy przedłożyć zawsze w ORYGINALE; projekt protokołu dziedziczenia oraz protokoły obejmujące oświadczenia o wyrażeniu zgody na spisanie protokołu dziedziczenia zgodnie z jego projektem, o ile zostały sporządzone lub spisane (nie jest to obligatoryjne, notariusz może sporządzić taki projekt na wniosek osoby zainteresowanej); inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie praw do spadku (np. odpis postanowienia o uznaniu spadkobiercy za niegodnego, oświadczenie o odrzuceniu spadku).
Po spisaniu protokołu dziedziczenia, notariusz może przystąpić do sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia. Warunkiem sporządzenia tego dokumentu będzie zgodne żądanie osób zainteresowanych poświadczeniem dziedziczenia przez notariusza. Przy czym zgodne żądanie powinno zawierać w szczególności takie elementy jak: określenie osoby spadkodawcy; tytuł dziedziczenia; krąg spadkobierców; wysokość przypadających spadkobiercom udziałów w spadku.
Notariusz, w przeciwieństwie do sądu, nie jest uprawniony do stwierdzenia dziedziczenia na rzecz innych osób aniżeli wskazane przez stawiających. Brak zgody pomiędzy stawiającymi uczestnikami poświadczenia dziedziczenia, nawet mimo oczywistego kręgu spadkobierców skutkuje niemożliwością przeprowadzenia notarialnego poświadczenia dziedziczenia. Spadkobiercom pozostaje w takim przypadku jedynie złożenie do sądu wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.
Ponadto w postępowaniu przed notariuszem zasadniczo powinni uczestniczyć wszyscy spadkobiercy ustawowi, jak i testamentowi. Jak to już zostało wspomniane, protokół dziedziczenia spisuje notariusz z udziałem wszystkich osób zainteresowanych. Ich jednoczesna obecność nie jest jednak konieczna w przypadku sporządzenia projektu protokołu dziedziczenia (jest tworzony na wniosek osoby zainteresowanej), jeżeli w osobnym oświadczeniu zainteresowani wyrazili zgodę na jego treść.
Wymóg uczestniczenia wszystkich osób zainteresowanych oznacza, że nawet w przypadku dziedziczenia na podstawie testamentu konieczny będzie udział w postępowaniu również potencjalnych spadkobierców ustawowych.
Notariusz będzie zmuszony odmówić sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia, jeżeli:
- w stosunku do spadku został już wcześniej sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia lub wydano postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku;
- w toku sporządzania protokołu dziedziczenia ujawnią się okoliczności wskazujące, że przy jego sporządzeniu nie były obecne wszystkie osoby, które mogą wchodzić w rachubę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi, lub też osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne, albo istnieją lub istniały testamenty, które nie zostały otwarte lub ogłoszone;
- w sprawie brak jurysdykcji krajowej;
- osoby zainteresowane nie złożyły zgodnego żądania poświadczenia dziedziczenia.